امام رضا عليه السلام و فرهنگ امامت
نقش امام هشتم در تعيين و تبليغ و گسترش فرهنگ امامت، انکارناپذير است. امامت و رهبري آسماني، ريشه در تاريخ انبياي الهي دارد و چيزي نيست که به تازگي در دنياي اسلام و تشيع مطرح شده باشد.
از آغاز اسلام جامعۀ بشري در برابر يک فراخوان و دعوت سه بعدي قرار گرفت:
1. دعوت به پذيرش عقايد قرآني؛
2. دعوت به قبول قوانين آسماني؛
3. دعوت به تسليم در برابر رهبري ديني.
مسلماني در فرهنگ اسلام بدون پذيرش اين سه گوهر آسماني امکان پذير نيست. هر کس به ميزاني از اسلام و مسلماني بهرهمند است که «عقايد قرآني» را باور دارد، به «قوانين الهي» پايبند است و در برابر «رهبري پيامبر» و امام منصوب و منصوص آن بزرگوار تسليم و گوش بفرمان است. مسلماني، از آغاز دو رکن اصلي داشته است (اشهد ان لا اله الا الله، و اشهد ان محمّداً رسول الله.)
قبول توحيد بدون قبول نبوت باور کردني نيست. «نبوت» نقش سخنگوي خدا در جهان هستي ر ا ايفا ميکند. معرفي خداوند عز وجلّ، اعلام قوانين الهي، ابهام زدايي از اهداف و آرمانها و قوانين و رهنمودهاي الهي بدون شناخت پيامبران و هماهنگي با آنان مقدور نيست.
خداوند، مستقيم با عموم انسانها سخن نميگويد و بشر ظرفيت دريافت مستقيم پيامهاي آسماني را ندارد و هميشه به واسطه پيامآوران و اولياي خاص خويش با انسانها در تماس بوده است.
از سوي ديگر مخالفان «فرهنگ خداسالاري» هميشه به انکار و تکذيب و کارشکني در برابر فعاليتهاي تبليغي پيامبران بر ميخاستهاند و با همه توان به انکار و ترديد و تمسخر رهنمودهاي آنان ميپرداختند.
گاهي، آمدن وحي و پيام آسماني را انکار ميکردند.
زماني، رسالت و نبوت و پيامبري را دروغ ميشمردند.
در مواقعي، با فرشتگان واسطه بين خدا و پيامبران اعلام عداوت و دشمني ميکردند. و هميشه پيامبران الهي را به دروغ و جنون و خيال بافي و شاعري و ساحري متهم ميکردند. امامت در فرهنگ اسلام، نهادي است که مفسّر دين الهي و سخنگوي خدا و پيامبر است. امام بزرگترين قرآنشناس جهان است که مکتب را بهتر از همه ميشناسد، و خودش در خط مقدم التزام فکري و عملي به قوانين آسماني است.
امام و رهبري در فرهنگ اسلامي دو شاخصه مشروعيت دارد:
1. قرآنشناسي و مکتبشناسي در حدّ اعلا؛
2. تعهد عملي به قوانين الهي در حدّ عصمت و عدالت کامل.
عصمت و عدالت، قرآنشناسي، شناخت دانشهاي عيني و معرفي توسط پيامبر خدا از نشانههاي امام در فرهنگ اسلامي است.
مباحث امامت را عقيده شناسان به دو بخش امامت عامه و امامت خاصه يا به عبارت روشنتر مفهوم امامت و مصداقهاي تاريخي آن تقسيم کردهاند و شناخت درست هر دو بخش در زندگي انسان نقش حياتي دارد و اشتباه در مفهوم و مصداق هر دو فاجعه آفرين است.
هم معرفت امامت و امامان ضرورت دارد، هم محبت امامان. براساس دهها حديث معتبر فريقين زندگي بدون امام زندگي در عصر جاهليت است. امام رضا عليه السلام در روشنگري حقيقت رهبري آسماني و معرفي نمونههاي قديم و جديد آن نقشي بيبدليل داشته و دارند. بدين سخنان حضرت توجه کنيد:
- «وَ أَنْزَلَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ وَ هِيَ آخِرُ عُمُرِهِ صلي الله عليه و آله(الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...) فَأَمْرُ الْإِمَامَةِ مِنْ تَمَامِ الدِّينِ؛ (1)[خداوند] درحجۀ الوداع که آخر عمر پيامبر بود، آيه اليوم اکملت لکم دينکم را نازل کرد؛پس مسئله امامت از امور تمام کننده دين است.»
- «إِنَّ الْإِمَامَةَ أُسُّ الْإِسْلَامِ النَّامِي وَ فَرْعُهُ السَّامِي؛ (2)بهراستي امامت ريشه بالنده دين و شاخه بلند آن است.»
- إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّينِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِينَ وَ صَلَاحُ الدُّنْيَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِينَ؛ (3)همانا امامت عامل کنترل دين، نظام مسلمين، عامل ساماندهي دنيا و اقتدار مؤمنين است.»
کتاب الحجۀ اصول کافي در صدها حديث، ابعاد و نشانهها و شرائط و اهميت امامت را روش ميکند. و بخش قابل توجهي از ميراث فکري حضرت علي بن موسي الرضا عليه السلام در تشريح انديشه امامت است؛ از جمله همان بزرگوار فرموده است: «بدون امامِ شناخته شده (امام زنده) حجت بر خلق تمام نيست.» (4)
حسين بن خالد ميگويد: از امام ابوالحسن علي بن موسي الرضا درباره سخن خداي عزوجل که فرمود: «(إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها...)پرسيدمفرمود: «الْأَمَانَةُ الْوَلَايَةُ مَنِ ادَّعَاهَا بِغَيْرِ حَقٍّ فَقَدْ كَفَرَ؛ (5)امامت همان ولايت است که هر کس به ناحق آن را ادعا کند، کفر ورزيده است.»
امامت در فرهنگ اسلامي، نگهبان قرآن، مفسّر قرآن، همسنگ قرآن و حجت خداوند براي هدايت انسان است.
امام، بنده خدا و در صدر تمام بندگان اوست. سرپرست دين خدا و نگهبان دين الهي است که چيزي بر آن افزوده و از آن کاسته نشود. امام بزرگترين مبلغ و منادي آئين زندگي اسلامي است. مرزبان بزرگ عدالت و مجري قانون خدا در جهان هستي است.
در زيارتنامه امام هشتم از اين ويژگيها چنين ياد شده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضَى عَبْدِكَ وَ وَلِيِّ دِينِكَ الْقَائِمِ بِعَدْلِكَ وَالدَّاعِي إِلَى دِينِكَ وَ دِينِ آبَائِهِ الصَّادِقِينَ صَلَاةً لَا يَقْوَى عَلَى إِحْصَائِهَا غَيْرُك؛ (6)
بارخدايا بر علي بن موسي الرضا درود بفرست. همان که بنده تو، سرپرست دين تو، به پا دارنده عدالت تو، و مبلّغ دين تو و دين پدران راست کردار خويش است، درودي که جز تو کسي نتواند آن را شمارش کند.»
بهطور کلّي زيارتنامههاي نقل شده از معصومين عليهم السلام از بزرگترين گنجينههاي امام شناسي است. در زيارتنامه امام هشتم القابي وجود دارد که رابطه امامت، توحيد، نبوّت و جايگاه امام در نظام خلقت را نشان ميدهد:
ولي الله، حجۀ الله، نور الله در ظلمات زمين، عمود الدين، وارث آدم صفوۀ الله، وارث نوح نبي الله، وارث ابراهيم خليل الله، وارث اسماعيل ذبيح الله، وارث موسي کليم الله، وارث عيسي روح الله، وارث محمّد رسول الله صلي الله عليه و آله، وارث اميرالمؤمنين علي ولي الله، و وصي رسول رب العالمين، وارث فاطمه زهرا، وارث دو نوه پيامبر و دو سرور جوانان بهشتي، وارث زين العابدين، وارث محمد بن علي باقر علم اولين و آخرين، وارث جعفر بن محمّد امام صادق و نيکوکار و وارث امام موسي بن جعفر عليهم السلام .
اين القاب و عناوين که در ضمن ابلاغ درود و سلام بر امام هشتم يادآوري شده است، جايگاه امامت و امام در فرهنگ اسلامي را بيان ميکند و پيوند تاريخي تمام انبياء و امامان اهلبيت عليهم السلام را نشان ميدهد.
رهنمودهاي امام رضا عليه السلام را درباره فرهنگ امامت در چند بخش ميتوان دستهبندي کرد.
مباحث امامت را عقيده شناسان به دو بخش امامت عامه و امامت خاصه يا به عبارت روشنتر مفهوم امامت و مصداقهاي تاريخي آن تقسيم کردهاند و شناخت درست هر دو بخش در زندگي انسان نقش حياتي دارد و اشتباه در مفهوم و مصداق هر دو فاجعه آفرين است.
الف. فعاليتهاي فرهنگي
در اين زمينه يکي از جامعترين رهنمودهاي امام هشتم، حديثي است که شيخ صدوق از محمد بن ابراهيم اسحاق طالقاني از احمد بن سعيد بن عقده کوفي از علي بن حسن بن علي بن فضال از پدرش نقل کرده که او ميگويد: از امام اباالحسن علي بن موسي الرضا عليهما السلام شنيدم که فرمود:
«لِلْإِمَامِ عَلَامَاتٌ يَكُونُ أَعْلَمَ النَّاسِ وَ أَحْكَمَ النَّاسِ وَ أَتْقَى النَّاسِ وَ أَحْلَمَ النَّاسِ وَ أَشْجَعَ النَّاسِ وَ أَسْخَى النَّاسِ وَ أَعْبَدَ النَّاسِ وَ يَلِدُ مَخْتُوناً وَ يَكُونُ مُطَهَّراً وَ يَرَى مِنْ خَلْفِهِ كَمَا يَرَى مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ إِذَا وَقَعَ إِلَى الْأَرْضِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَقَعَ عَلَى رَاحَتَيْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ بِالشَّهَادَتَيْنِ وَ لَا يَحْتَلِمُ وَ تَنَامُ عَيْنُهُ وَ لَا يَنَامُ قَلْبُهُ وَ يَكُونُ مُحَدَّثاً وَ يَسْتَوِي عَلَيْهِ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ صلي الله عليه و آله وَ لَا يُرَى لَهُ بَوْلٌ وَ لَا غَائِطٌ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ وَكَّلَ الْأَرْضَ بِابْتِلَاعِ مَا يَخْرُجُ مِنْهُ وَ تَكُونُ رَائِحَتُهُ أَطْيَبَ مِنْ رَائِحَةِ الْمِسْكِ وَ يَكُونُ أَوْلَى بِالنَّاسِ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَشْفَقَ عَلَيْهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ يَكُونُ أَشَدَّ النَّاسِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَكُونُ آخَذَ النَّاسِ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ وَ أَكَفَّ النَّاسِ عَمَّا يَنْهَى عَنْهُ وَ يَكُونُ دُعَاؤُهُ مُسْتَجَاباً حَتَّى إِنَّهُ لَوْ دَعَا عَلَى صَخْرَةٍ لَانْشَقَّتْ بِنِصْفَيْنِ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ صلي الله عليه و آله وَ سَيْفُهُ ذُو الْفَقَارِ وَ تَكُونُ عِنْدَهُ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ شِيعَتِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة وَ...؛ (7)امام نشانههايي دارد: داناترين و حکيمترين و پارساترين و بردبارترين و شجاعترين و سخيترين و عابدترين مردم است. مختون و پاکيزه متولد ميشود. و از پشت سر همچون از پيش رو ميبيند. سايه ندارد، وقتي از مادر متولد ميشود، دو کف دست را به زمين تکيه ميدهد، و صدايش را به شهادتين بلند ميکند.
امام خواب شيطاني ندارد، چشمش ميخوابد؛ ولي دلش نميخوابد و فرشتگان با او سخن ميگويند، زره پيامبر بر قامتش راست ميآيد و هيچگاه ادرار و مدفوع وي ديده نشود؛زيرا خداوند زمين را مأمور به نهان کردن آن نموده است. و بوي او از رائحه مشک خوشبوتر است و از خود مردم به آنان اوليتر و از پدر و مادر به ايشان دلسوزتر است. بيش از همه در برابر خداوند عزوجل متواضع و فروتن است. و بهتر از همه بر اوامر الهي متعهد است و بيش از همه از نواهي خداوند، خودداري ميکند. دعاي او مستجاب است،و حتي اگر صخرهاي را نفرين کند، دو قسمت ميشود.
اسلحه رسول خدا صلي الله عليه و آله، و شمشير پيامبر صلي الله عليه و آله، يعني ذوالفقار در نزد اوست. صحيفه و دفترچهاي دارد که اسامي شيعيانش تا روز قيامت در آن ثبت است.»
ويژگيهاي امام، اختيارات امام، وظايف امام، و ابعاد گسترده ايمان و اخلاق و دانش امام در امثال اين احاديث بارها توسط معصومين عليهم السلام و به ويژه حضرت علي بن موسي الرضا عليه السلام بيان شده است.
از گنجينههاي علوم امامان با عناوين مختلف چنين ياد شده است: غير از قرآن کريم که در اختيار همه است، در روايات معصومين عليهم السلام از «جامعه»، «صحيفه»، «جفر اکبر»، «جفر اصغر»، «اِهاب ماغر» و «اهاب کبش» که همه دانشها را در بردارد و از مُصحف فاطمه عليها السلام به عنوان گنجينه ذخائر علمي اهلبيت عليهم السلام ياد شده است. (8)
بزرگترين اشتباه تاريخي در زمينه امامت اين بود که آن را مقامي دنيوي دانستند، و به جاي اطاعت از رهبري بر گزيده الهي، به مديريتهاي زميني و تجارب سياسي و اقتصادي و دانشهاي زميني دلخوش کردند، و به جاي انتخاب الهي و عرضه افراد بر قرآن و سنت و سنجيدن مدّعيان حکومت و رهبري در ترازوي آسماني، ميزانهاي زميني مثل ثروت بيش تر و قدرت بيش تر و قبيله بزرگ تر و مدرک عاليتر و مليت و قوميّت و شهرت و قدرت تبليغاتي را معيار قرار دادند.
امام رضا عليه السلام در ارزيابي نهايي انسانها، سه عامل را اساسي ميداند و تفاوت رهبري و کتاب آسماني و سنت پيامبران را عامل تفاوت و جدايي انسانها ميداند.
امام رضا عليه السلام از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله در باب اين آيه (يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ (9))نقل ميکند: «يُدْعَى كُلُّ قَوْمٍ بِإِمَامِ زَمَانِهِمْ وَ كِتَابِ رَبِّهِمْ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِمْ؛ (10)هر گروه در آن روز – روز قيامت بهوسيله امام زمانشان، کتاب پروردگارشان و سنت پيامبرشان فراخوانده ميشوند.»
امامت فقط يک مسئوليت اداري و اجرائي نيست که برخي چنين ميانديشند؛ بلکه مقامي هم علمي و هم اجرائي است. امامت از يک سو آگاهي به قوانين و اهداف قوانين الهي لازم دارد و از سوي ديگر امام بر قوّه مجريّه رياست دارد؛بلکه تمام قواي جامعه اسلامي مثل نهادهاي قانونشناسي و قانونگذاري، مسئولان اجرائي و اداري، نهادهاي نظامي و انتظامي و نهادهاي فرهنگي و آموزشي و کليّه بخشها و دستگاهها و فعاليتها در جامعه اسلامي بايد، با تشخيصها و رهنمودها و دستورات امام امت هماهنگ شود.
وَشّاء ميگويد از امام رضا عليه السلام تفسير آيه شريفه (فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ) (11) را پرسيدم، فرمود: ما اهل ذکر هستيم که از ما بايد پرسش شود. گفتم پس شما پاسخ دهندهايد و ما پرسشگر. حضرت فرمود: آري، گفتم: وظيفه ما پرسش از شماست؟ حضرت فرمود: آري.
گفتم وظيفه شما اين است که پرسشهاي ما را پاسخ دهيد؟ فرمود: اين به ما مربوط است، اگر خواستيم پاسخ دهيم و اگر نخواستيم، پاسخ نخواهيم داد. آيا اين آيه را نميشنوي که خداي تبارک و تعالي فرموده است: (هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسابٍ) (12) ؛ (13) «اين عطاي ماست؛ به هر کس ميخواهي ببخش و از هرکس ميخواهي امساک کن، و حسابي بر تو نيست.»
فرماندهي نظامي، فرماندهي سياسي، فرماندهي فرهنگي و فرماندهي اقتصادي و رهبري جامع و مطلق در نظام اسلامي بر اساس امامت است.
انکار امامت، تحريف امامت و تجزيه امامت و تعميم امامت؛ همه و همه تلاش براي عدم حاکميت خدا بر انسان و جهان است که گاه جاهلانه و گاه با اغراض و انگيزههاي دنياگرايانه پيگيري ميشود.
البته امامت ابعادي گستردهتر از زعامت و رهبري و مديريت جامعه دارد و به عنوان راهکار الهي براي حاکميت توحيد و عدالت در دو جهان شناخته ميشود.
فعاليتهاي فرهنگي امام رضا عليه السلام در زمينه نشر انديشه امامت بسيار گسترده است. مواضع امام در برابر واقفيان، در برابر زيديه، در برابر نواصب و در برابر مسلمانان ناآگاه و سخنان آن حضرت در اين زمينهها، بخشي از فعاليتهاي فرهنگي آن بزرگوار محسوب ميشود.
عصر امام رضا عليه السلام، اوج آزاديهاي مذهبي و مناظرات فرهنگي است. امام هشتم با بهرهگيري از فضاي موجود به دفاع، آموزش و تبليغ مهمترين انديشههاي اسلامي از جمله بيان اصل مهم امامت، فضائل اميرالمؤمنين عليه السلام، جايگاه حضرت فاطمه عليها السلام، مناقب امام حسن و امام حسين عليهما السلام ، و ارزش شيعه و پيروان اهلبيت عليهم السلام و معرفي اصحاب ولايي مثل سلمان و ابوذر و مقداد، پرداخت و با سازماندهي پيروان اهلبيت عليهم السلام و روشنگري عمومي انديشه امامت را از انزوا و گوشهگيري نجات داد. شايد بهراستي بتوان ادعا کرد پس از عصر علوي و قيام عاشورا که نگاه عمومي را بهسوي تفکر امامت جلب کرد، اقدامات فرهنگي – سياسي امام رضا عليه السلام بزرگ ترين تأثير را در گسترش تشيع و اسلام ناب در جهان داشته است. و نه تنها افکار و اقدامات امام رضا عليه السلام در عصر خويش کشتي نجات امت اسلام بود، بلکه مرقد و بارگاه ملکوتي و آستان قدس رضوي هم در طول تاريخ خورشيد بيداري انسانها و کانون پرفروغ اسلام ناب محمّدي و علوي بوده است.
و بهراستي طبق حديث نبوي (14)، پارهاي از پيکر رسول خدا صلي الله عليه و آله در خراسان پنهان شده است و همه ميدانيم که نخستين منادي امامت خود رسول خداست که بر اساس آيه تبليغ، مفهوم و مصداقهاي تاريخي امامت را در خطبه تاريخي غدير تشريح فرمود.
مطالب مشابه
بازدید کننده گرامی ، بنظر می رسد که شما عضو سایت نیستید .
پیشنهاد می کنیم در سایت ثبت نام کنید و یا وارد سایت شوید.
- 22 بهمن آمریکا آیت الله جوادی آملی احياء اشعار اقتصاد مقاومتی امام جعفر صادق (ع) امام حسین (ع) امام موسي كاظم(ع) انقلاب اسلامی برنامه های هیئت جمهوری اسلامی حج حضرت معصومه (س) دانشجو درس اخلاق درس هايي از مکتب رضوي رسول گرامی اسلام ماه صفر مقام معظم رهبری مناسبت ها نیمه شعبان ویژه نامه اعیاد شعبانیه یادواره شهدا
- فید RSS
